شب قدر،شب رحمت

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ * لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ *

تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ * . (1)

ما اين قرآن عظيم الشأن را (كه رحمت واسع و حكمت جامع است) در شب قدر نازل كرديم و چه تو را به عظمت اين شب قدر آگاه تواند كرد, شب قدر (به مقام و مرتبه) از هزار ماه بهتر و بالاتر است در اين شب فرشتگان و روح (جبرئيل) به اذن خدا (بر مقام ولايت نبى و امام عصر (عج) از هر فرمان (و دستور الهى و سرنوشت مقدرات خلق را) نازل مى‌گردانند, اين شب, رحمت و سلامت و تهنيت است تا صبحگاه (شهود) ((شب قدر)) يا ((ليلة القدر)) مشهورترين نام اين شب است. مفسران درباره اين‌كه چرا اين شب را ((شب قدر)) گفته اند و ((قدر)) به چه معناست, سه معنا را انتخاب كرده اند:

 

نام سوره : قدر ، إنّا أَنزلناه.
محل نزول: در مکه نازل شده است، بعضی آن را مدنی دانسته اند، مرحوم علامه طباطبایی (رضی الله عنه) مدنی بودن سوره را خالی از قوت نمی داند.
ترتیب نزول: بیست و پنجمین سوره است که بعد از سوره‌ی «عبس» و پیش از سوره ی «شمس» نازل شده است.
ترتیب قرآنی: نود و هفتمین سوره است که بعد از سوره‌ی «علق» و پیش از سوره‌ی «بینه» قرار گرفته است.
این سوره‌ی مبارکه دارای 5 آیه، 30 کلمه و 112 حرف است.
نکته
 -1 سوره‌هایی که مشتمل بر 5 آیه‌اند، 4 سوره اند :
قدر ، فیل، مسد، فلق
2- سوره‌هایی که با حرف تاکید إنّ همراه با متکلم مع الغیر آغاز می شوند، 4 سوره اند:
فتح، نوح، قدر، کوثر
3- سوره‌هایی که آیاتشان به حرف "راء" ختم می شود، 4 سور‌ اند:
قمر، قدر، عصر، کوثر

رابطه‌ی این سوره با سوره‌ی «علق» در ترتیب قرآنی

خدای سبحان در سوره‌ی مبارکه‌ی علق به رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمان می‌دهد که « اقرا باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق، اقرا و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم»«
*بخوان به نام پروردگارت که نوشتن با قلم را یاد داد، به انسان آن‌چه را نمی دانست آموخت.*
سخن از کتاب است و انسان، سخن از آغازین حالت شکل گیری انسان است، سخن از آموختن حقایق و معارفی است که انسان آن را نمی‌دانسته است، سخن از متعلم بودن انسان است، سخن از کرامت است که مبدأ آن تنها خداست و سوره‌ی مبارکه ی قدر پیوند کتاب خاتم با انسان کامل، نزول ولایت خداوند و متجلی شدن آن در انسان کامل یا قرآن ناطق است.
خدای سبحان با نازل کردن قرآن، نزول ولایت در قالب انسان کامل و نیز نزول فرشتگان و آمد و شد عرشیان حجت را بر انسان تمام کرده و بر اساس «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا»  *امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را برای شما به عنوان آیینی برگزیدم*
راه سعادت و کمال را به روشنی ترسیم نموده است و در سوره‌ی مبارکه‌ی بینه گویا فرشتگان عروج کرده‌اند اما عده‌ای هم‌چنان کافر مانده اند و با همه غوغا و هیاهوی عرشیان، آمد و شد افلاکیان و وجود انسان‌های کامل، عده‌ای هنوز نخواسته‌اند نگرش خود را اصلاح نمایند.
رابطه‌ی سوره‌ی «قدر» با سوره‌ی «عبس» در ترتیب نزول
سوره‌ی «قدر» بیست و پنجمین سوره ایست که بعد از سوره‌ی عبس نازل شده است، خداوند در سوره‌ی مبارکه‌ی عبس از ویژگی‌های قرآن کریم و نیز از فرشتگانی که بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده‌اند، به عنوان «کرام برره»، از آفرینش و تقدیر انسان و به نوعی از قضای الهی سخن گفته است :
« کلا انها تذکره، فمن شاء ذکره، فی صحف مکرمه، مرفوعه مطهره، بایدی سفره، کرام برره، قتل الانسان ما اکفره، من ایّ شیء خلقه من نطفه خلقه فقدره، ثم السبیل یسره، ثم اماته فاقبره، ثم اذا شاء انشره، کلا لما یقض ما امره» (عبس 23_11)
*هرگز چنین مباش این آیات قرآن پندی است تا هر که خواهد از آن پند گیرد در الواحی گرامی ثبت شده است الواحی والا مقام و پاکیزه به دست سفیرانی گرامی و نیکوکار، مرگ بر انسان چه ناسپاس است او را از چه چیز آفریده است او را از نطفه‌ای ناچیز آفرید، سپس اندازه‌ای معینش بخشید سپس او را بمیراند و در قبر پنهان ساخت، سپس هرگاه بخواهد او را برانگیزد، نه چنین است او هنوز آن‌چه را (خدا) فرمان داده اطاعت نکرده است.*
درباره‌ی رابطه‌ی سوره‌ی قدر با سوره‌ی مبارکه ی شمس که پس از قدر نازل شده است، شاید بتوان گفت در سوره‌ی قدر سخن از نزول قرآن کریم، کتاب نور و هدایت در شب قدر است و چنان‌که در روایات آمده است، ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام، در این شب نازل شده است و نیز فرشتگان در این شب بر زمین نازل شده اند، نزول قرآن، ولایت انسان کامل و فرشتگان الهی، شب دیجور زمین را نورانیتی الهی می‌بخشد، به گونه‌ای که خداوند بر این همه برکات روشنایی بخش سوگند یاد می کند: « والشمس و ضحاها، والقمر اذا تلاها، ونفس و ما سواها« ...
شأن نزول
رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: "در عالم خواب به من نشان دادند که بنی امیه از منبرم بالا می‌روند، برمن گران آمد پس سوره ی » انّا انزلناه فی لیله القدر» نازل شد."

فضیلت سوره
رسول الله صلی الله علیه وآله فرمود: "کسی که سوره‌ی قدر را قراعت کند، اجر روزه‌ی ماه رمضان و احیای لیله القدر به او داده می شود."
امام جعفرصادق علیه السلام فرموده اند: " هرکس سوره‌ی قدر را در یکی از نمازهای واجب قراعت کند ندا دهنده‌ای او را ندا دهد که ای عبدالله گناه گذشته‌ی تو بخشیده شد، عمل را از نو آغاز کن."
از امام محمد باقر علیه السلام روایت شده که:" هر کس انّا انزلنا ه فی لیله القدر را آشکارا بلند قراعت کند، مانند کسی خواهد بود که در راه خدا شمشیرش را کشیده باشد و کسی که در نهانی بخواند، مانند کسی است که در راه خدا درخون خود تپیده باشد و کسی که آن را 10 مرتبه قراعت کند، برابر هزار گناه از گناهانش آمرزیده می شود."
فضل بن عثمان می گوید: نزد حضرت امام صادق علیه السلام از *انا انزلناه فی لیله القدر* یاد شد، حضرت فرمود: چقدر آشکار است برتری سوره‌ی قدر نسبت به سوره‌های دیگر.
او می گوید: عرض کردم برتری سوره ی قدر چه چیزی است؟ فرمود: ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام در آن نازل شده است. گفتم: در لیله القدری که ما آن را در رمضان امید داریم؟ فرمود: بلی، آن شبی است که تقدیر آسمان‌ها و زمین و تقدیر ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام درآن است.
و حضرت علی علیه السلام هرگاه یکی از شیعیان خود را می دید، می فرمود: "خداوند مشمول رحمت خویش قرار می دهد کسی را که *إنا انزلناه* را قراعت کند."

حجت الاسلام عابدینی

قدر= شرف و منزلت

((مرحوم طبرسى)) گويد: ((از آن رو به اين شب, قدر گفته اند كه داراى شرف و پايه اى بلند و شانى عظيم است. مثل اين‌كه گويند: مرد داراى قدر; يعنى داراى شرف و منزلت. چنان چه قرآن مى فرمايد: ((و ما قدروا الله حق قدره)), يعنى عظمت و شان خدا را آن گونه كه بايد به جا نياوردند. ((ابوبكر وراق)) گويد: ((لان من لم يكن ذا قدر اذا احياها صار ذاقدر)); آن شب را, قدر ناميدند, از اين رو كه انسان‌ها با زنده داشتن آن به قدر و منزلت مى‌رسند. ديگران نيز گفته اند: شب قدر است, زيرا كارهاى خدايى را در آن شب پاداشى بزرگ و گران سنگ است. گروهى ديگر نيز گفته اند: شب قدر است, چون كتابى گرانبها بر پيامبرى بلند مرتبه و گرامى, براى امتى بلند پايه با دستان فرشته اى گرانقدر نازل شده است.(2) در قدر و منزلت شب قدر همين بس كه سوره مباركه (قدر) در شأن آن نازل شده است.

قدر= تنگى و ضيق

يكى از معانى (قدر) ضيق و تنگى است.

اين شب را از آن رو (قدر) گفته اند كه زمين به واسطه كثرت فرود فرشتگان در آن شب, تنگ مى شود. زمين در اين شب, سرشار از فرشتگانى است كه تا سپيده دم, هم صدا با زمينيان به احياى آن شب مى پردازند و به وظايف خويش مى رسند. در اين زمينه قرآن كريم مى فرمايد: (تنزل الملائكه و الروح فيها باذن ربهم من كل امر).

قدر= تقدير و اندازه گيرى

بسيارى از دانشمندان اين معنا را پذيرفته اند; چون در اين شب, همه چيز اندازه گيرى مى شود, به آن شب قدر گفته مى شود. از جمله مقدرات اين شب, سرنوشت افراد, جامعه, حوادث و پيش آمدها, مانند جنگ, زلزله, پيروزى, شكست, سعادت و شقاوت و... است. در اين شب, سرنوشت افراد و جوامع و هر آن‌چه با سرنوشت انسان ها ارتباط دارد, بر اساس حكمت و مصلحت رقم مى خورد. (در او تقدير و تفصيل كنند; هر كار كه مشحون به حكمت است, نقص را بر او راه نبود و هر چه در آن سال خواهد بود از آجال و اقسام, در اين شب تقدير كنند). (3)

از حضرت امام رضا (ع), روايت شده است كه:

(... يقدر فيها ما يكون فى السنه من خير او شر اومضره او منفعه او رزق او اجل و لذلك سميت ليلة القدر) (4); اين شب را ليلة القدر ناميده اند, چون آن‌چه مربوط به سال است, از قبيل خوبى, بدى, زيان, سود,روزى (معيشت) و مرگ و ولادت در آن شب اندازه گيرى مى شود.

امام صادق (ع), خطاب به (ابوبصير) فرمودند:

(يا ابا محمد, يكتب وفد الحاجه فى ليلة القدر و المنايا والبلايا و الارزاق و ما يكون الى مثلها فى قابل فاطلبها فى احدى وثلاث); اى ابو محمد, در شب قدر حاجيان مشخص شده و پيشامدها و مرگ‌ها و روزى‌ها و آن‌چه مربوط به آن سال است تا سال آينده (شب قدر ديگر) رقم مى‌خورد; پس آن را در شب بيست و يكم و بيست سوم ماه جستجو كن البته اين‌كه خداوند بر پايه حكمت و مصلحت, تقدير امور مى فرمايد, به شايستگى و ظرفيت و حال افراد و جوامع بستگى دارد.

قدر, باران رحمتى است كه در جويبار هر فرد و هر جمع به اندازه او جارى است. شخصيت افراد به گونه‌اى شكل گرفته كه بعضى از آنان توان پذيرش جريان رودى وسيع از رحمت و بركت قدر را دارند و برخى ديگر, زمينه كمترى براى جذب رحمت و عنايت دارند; برخى, هيچ گونه آمادگى ندارند تا آن‌جا كه زمينه وجودشان چون سنگى سخت و نفوذناپذير است. حقيقت شب قدر از نوع حقايق قرآنى است و همان طور كه قرآن شفا و درمان است, شب قدر نيز اين گونه است: (و ننزل من القرآن ما هو شفا و رحمه للمومنين و لا يزيد الظالمين الا خسارا). (5) قرآن غذاى سالم روح انسان‌هاست. اين غذاى دلپذير براى روان سالم لذت بخش است. اما اگر كسى بيمار باشد, نه تنها از اين سفره رنگين دلپذير و غذاى شفابخش بهره‌اى نمى‌برد, بلكه براى او مايه آزردگى است. از اين رو, در قسمت دوم, آيه كريمه مى فرمايد: و همين قرآن براى ستمكاران مايه تباهى و زيان است. گفتيم كه در شب قدر سرنوشت انسان‌ها بر اساس حكمت و مصلحت رقم مى خورد. بى‌گمان, اين تصميم‌گيرى درباره آينده اشخاص و امت‌ها با گذشته آنان پيوند خورده است, اما اين‌كه در اين شب چگونه تصميم گيرى و تقدير مى‌شود و چه مراحلى پشت سر گذاشته مى‌شود و نقش عنصر انتخاب چيست.